Hættuleg efni í vörum: Hvað þurfa neytendur að vita?

Í kjölfar umfjöllunar Kastljóss um varasöm efni í vörum frá Temu og Shein vakna upp spurningar: Hvernig getum við vitað hvort varan sé örugg? Hvað merkir CE-merkið? Og hvaða staðlar gilda um efni sem við berum á húðina eða um leikföng sem við gefum börnum okkar að leika með?

Alþjóðlegt framboð - Hver ber ábyrgð?

Í stafrænum heimi netverslunar er heimurinn orðinn einn stór markaður. Vörur flæða óhindrað milli heimsálfa og neytendur fá þær heim að dyrum á örfáum dögum, oft á ótrúlega lágu verði. En hversu oft stöldrum við við og spyrjum: Er þessi vara örugg?

Kastljós sýndi fram á að fatnaður og leikföng sem seld eru á vinsælum vefverslunum eins og Temu og Shein innihalda efni sem geta verið skaðleg heilsu. Þar var meðal annars rætt um plastmýkingarefni í leikföngum, þungmálma í fatnaði og örplast sem berst í umhverfið svo ekki sé minnst á köfnunarhættu.

CE-merkið er öryggisloki

CE-merkingin er ein mikilvægasta vísbendingin sem neytendur geta horft eftir þegar þeir kaupa vöru innan Evrópska efnahagssvæðisins. Hún merkir að framleiðandinn lýsir því yfir að varan uppfylli viðeigandi kröfur samkvæmt evrópskum reglum og stöðlum, þar með talið:

• EFNISÖRYGGI (REACH-reglugerðin): Takmarkar notkun skaðlegra efna í neytendavörum.
  
  
• LEIKFANGASTAÐLAR (EN 71-serían): Skilgreinir efniskröfur og hönnunarviðmið fyrir leikföng.
  
  
• FATNAÐUR OG HÚÐSNYRTIVÖRUR (ÍST EN ISO 3071, ÍST EN 14362 o.fl.): Taka á litarefnum, nikkel og öðrum efnum sem geta valdið ofnæmi, krabbameini eða eiturefnaáhrifum.

En CE-merkið getur einnig verið falskt öryggi ef varan er ekki frá framleiðanda sem virðir reglurnar eða ef eftirlit er ekki fyrir hendi.

Hvað getur neytandinn gert?

Neytendur þurfa að vera meðvitaðir og gagnrýnir – sérstaklega þegar verslað er frá óþekktum netverslunum sem starfa utan Evrópu. Hér eru nokkur atriði sem vert er að hafa í huga:

• Leitaðu að CE-merkinu, sérstaklega á leikföngum, rafeindatækjum og öðrum vörum þar sem merkingin er lagalega skylda.
  
  
• Skoðaðu hvort vara fylgi notkunarleiðbeiningum og upplýsingum á íslensku eða öðrum evrópskum tungumálum. Skortur á slíku getur verið viðvörunarbjalla.
  
  
• Hugleiddu hvort verðið sé óeðlilega lágt því oft fylgir því skert gæði eða jafnvel hættuleg efni.
  
  
• Kynntu þér uppruna vörunnar, hvar var hún framleidd? Er framleiðslan rekjanleg?
  
  
• Forðastu ónákvæmar vefsíður og nýttu þér gagnasöfn eins og RAPEX, sem heldur utan um tilkynningar um hættulegar vörur innan EES.

Staðlar sem skipta máli

Hér eru nokkrir lykilstaðlar sem stuðla að vöruöryggi:

• ÍST EN 71 – Öryggisstaðlar fyrir leikföng
  
  
• ÍST EN ISO 14184-1 og ÍST EN ISO 14362-1 – mæling á formaldehýði og asó litarefnum í textíl.
  
  
• ÍST EN ISO 17075-1 – mæling á króm VI í leðri.
  
  
• ÍST ISO 8124 – alþjóðlegur staðall fyrir öryggi leikfanga.
  
  
• REACH – reglugerð ESB sem bannar eða takmarkar hættuleg efni í vörum.
  
  
• ÍST EN ISO 20471 – fyrir fatnað með sýnileika (t.d. fatnað barna eða við vinnu).

Neytendavörn hefst með þekkingu

Í samfélagi þar sem neysla á ódýrum vörum er nánast sjálfvirk hegðun, þurfum við að hægja á og spyrja spurninga. Öryggi barna okkar, heilsu okkar og umhverfisins veltur á því að við berum ábyrgð – en líka að stjórnvöld og eftirlitsaðilar standi vörð um reglur og staðla.
Staðlar eru ekki bara tæknileg skjöl – þeir eru varnarlínan sem heldur hættulegum efnum frá líkama okkar og lífi.